Τα Ζαγοροχώρια αποτελούν μια ξεχωριστή οικιστική, ιστορική και πολιτιστική ενότητα 46 χωριών, βόρεια από το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, στο βορειοδυτικό άκρο της Πίνδου.
Τα φυσικά όρια τους καθορίζονται νότια από το βουνό Μιτσικέλι, βόρεια από το ποταμό Αώο, ανατολικά από τα βουνά του Λύγκου και δυτικά από τον ορεινό όγκο της Τύμφης.
Το Ζαγόρι χωρίζεται γεωγραφικά σε τρεις ενότητες: το Κεντρικό, το Δυτικό και το Ανατολικό Ζαγόρι με είκοσι, δέκα και δεκαέξι χωριά αντίστοιχα.
Σήμερα τα Ζαγοροχώρια διατηρούν αναλλοίωτη την πολιτιστική τους κληρονομιά, σε μια προσπάθεια να συνεχιστούν τα ήθη και έθιμα της περιοχής.
Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, η παραδοσιακή μουσική, το φυσικό κάλος, η άγρια ομορφιά των ορεινών όγκων και η πλούσια πανίδα και χλωρίδα της περιοχής αποτελούν τα χαρακτηριστικά αυτά που την κάνουν να ξεχωρίζει.
Στην περιοχή του Ζαγορίου αναπτύχθηκε μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική, που βασίζεται στην αφθονία της πέτρας και του ξύλου. Η αρχιτεκτονική του Ζαγορίου είναι ένα ωραίο παράδειγμα μίμησης της φύσης από τον άνθρωπο.
Οι Ζαγορίσιοι από παλιά, είχαν να αντιμετωπίσουν τη σκληρότητα του κλίματος και του χώρου.
Ενας συνεχής αγώνας χαρακτήριζε τις σχέσεις ανθρώπου και χώρου. Τα σπίτια λοιπόν είναι δεμένα πολύ με το τοπίο, την ψυχοσύνθεση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της περιοχής.
Το Ζαγορίσιο σπίτι έχει αμυντικό χαρακτήρα για τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και τις επιδρομές – ληστείες.
Είναι κυρίως διώροφο ή τριώροφο, με σχήμα απλό χωρίς ιδιαίτερη διακόσμηση στις εξωτερικές επιφάνειες. Οι πέτρες ης στέγης έχουν την ίδια υφή και χρώμα με αυτές της τοιχοποιίας.
Όλα τα χωριά της περιοχής του Ζαγορίου είναι μονοκεντρικά. Το μεσοχώρι (πλατεία) του χωριού είναι το κέντρο, φύσει και θέσει, του χωριού. Είναι το όριο που διαχωρίζει το χωριό σε πάνω και κάτω μαχαλά.
Εκεί κοντά βρίσκεται συνήθως η κεντρική εκκλησία του χωριού, τα καφενεία και το σχολείο του χωριού. Εκεί οδηγούν όλα τα σοκάκια, όλα τα πετρόκτιστα καλντερίμια.
Σε κάθε μεσοχώρι υπάρχει και ένας πλάτανος, κανόνας για κάθε Ζαγοροχώρι. Κάτω από το δροσερό του ίσκιο πραγματοποιούνται όλες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις με αποκορύφωμα το πανηγύρι του χωριού.
Το δύσβατο της περιοχής σε συνδυασμό με τα πολλά ποτάμια και ρέματα, ειδικά κατά τους χειμερινούς μήνες, επέβαλαν την κατασκευή γεφυριών.
Η χρυσή εποχή του Ζαγορίου επέτρεψε σε πλούσιες οικογένειες να χρηματοδοτήσουν ακριβά και μερικές φορές ανεπιτυχή εγχειρήματα σύνδεσης των χωριών.
Σήμερα, περί τα 60 γεφύρια σώζονται σε πάρα πολύ κατάσταση ενώ υπάρχουν μαρτυρίες για άλλα εκατό που έχουν καταστραφεί.
Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες στο Ζαγόρι ακολουθούν την δική τους αρχιτεκτονική και είναι κτισμένα με υλικά του τόπου, δηλαδή πέτρα και ξύλο.
Τα κτίσματα αυτά μας πηγαίνουν πολύ πίσω στο παρελθόν, αφού χρονολογικά είναι παλαιότερα από τα κοινά σπίτια ή αρχοντικά που συναντάμε στα χωριά.
Χαρακτηριστικό κοινό γνώρισμα των ναών είναι το μεγάλο εξωτερικό υπόστεγο με καμάρες, που αποτελούσε ένα είδος προθαλάμου που προστάτευε τους πιστούς από τα καιρικά φαινόμενα του χειμώνα.
Σε πολλές εκκλησίες μοναστηριών η πόρτα είναι πολύ χαμηλή, κατασκευή που συναντάμε συχνά στην περιοχή, προκειμένου να αποτρέπονται οι βέβηλοι κατακτητές από το να μπαίνουν στον ιερό χώρο καβάλα στο άλογο τους, όπως το συνήθιζαν.
Ο Εθνικός Δρυμός Βίκου – Αώου ιδρύθηκε το 1973 (ΠΔ 213/20.8.1973) με σκοπό την προστασία της πλούσιας άγριας φύσης που απλώνεται από το φαράγγι του Βίκου μέχρι τη χαράδρα του κυρίως ποταμού Αώου και την ενδιάμεση ορεινή περιοχή του βουνού Τύμφη.
Μέσα στα όρια του δρυμού υπάρχουν ορισμένα από τα κυριότερα χωριά του Ζαγορίου με πλούσια ιστορία και πολιτιστική παράδοση. Αυτά είναι το Μονοδένδρι, ο Βίκος και τα Μεγάλο και Μικρό Πάπιγγο.
Περιμετρικά του Δρυμού υπάρχουν άλλα έξι χωριά του Ζαγορίου, η Αρίστη, το Άγιος Μηνάς, η Βίτσα, το Καπέσοβο, το Βραδέτο και το Βρυσοχώρι, και εκτός Ζαγορίου η Κόνιτσα, η Καλλιθέα και η Κλειδωνιά.
Ο Δρυμός χαρακτηρίζεται από τους πιο εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς που συναντάει κανείς στην Ελλάδα, με πέντε σπηλαιοβάραθρα, κάθετα τα περισσότερα, με μεγαλύτερο και δεύτερο στον κόσμο το βάραθρο της Προβατίνας (με βάθος 407 μέτρα).
Η πλούσια πανίδα του Δρυμού περιλαμβάνει έως σήμερα δέκα είδη αμφιβίων. Εικοσιένα είδη ερπετών, εκατόν τριάντα είδη πουλιών και εικοσιτέσσερα είδη θηλαστικών, με σημαντικότερο την αρκούδα (Ursus Arctos), το αγριογούρουνο (Sus Scrofa), το ζαρκάδι (Apreolus Capreolus), το λύκο (Canis Lupus), το αγριόγιδο (Rupicarpa Balanika) και τη βίδρα (Lutra Lutra).
Όσο σημαντική είναι η προσφορά του Δρυμού στη πανίδα άλλο τόσο είναι και στη χλωρίδα. Με τον ερχομός της άνοιξης τα δάση, τα ρέματα, τα αλπικά λιβάδια και τα βράχια γεμίζουν με αγριολούλουδα, όμορφα αρώματα και όμορφα χρώματα. Στον Δρυμό έχουν αριθμηθεί πάνω από 1.700 είδη και υποείδη φυτικών ειδών.
Μεταξύ αυτών βρίσκονται και πέντε ενδημικά είδη (που δηλαδή δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο), 19 ενδημικά είδη της Ελλάδας καθώς και μεγάλος είναι ο αριθμός των φυτών που είναι σπάνια, προστατευόμενα ή έχουν ιδιαίτερη επιστημονική σημασία.
Επίσης, υπάρχουν τρία φαράγγια: του Βίκου μήκους δώδεκα χιλιομέτρων που σε μερικά σημεία το κάθετο ύψος του φτάνει τα 900 μέτρα τοποθετώντας το στα βαθύτερα του κόσμου, το φαράγγι του Βικάκι και η χαράδρα του Αώου, που βρίσκεται μεταξύ των βουνών Τραπεζίτσα και Γκαμήλα, μήκους δέκα χιλιομέτρων.
Στα ζαγοροχώρια θα βρείτε πολλούς τύπους από Καταλύματα στα ζαγοροχώρια, όπως ξενώνες, παραδοσιακά ξενοδοχεία, δωμάτια με τζάκι, σουίτες, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, παραδοσιακά σπίτια για τη διαμονή σας σε ζαγοροχώρια καταλύματα ή ζαγόρια καταλύματα.
Το τοπωνύμιο Ζαγόρι προέρχεται από τη σλαβική πρόθεση Za που σημαίνει πίσω και την αιτιατική του ουσιαστικού gora που σημαίνει βουνό, δηλαδή περιοχή πίσω από το βουνό.
Είναι μετάφραση του αρχαίου ονόματος της περιοχής, «Παρωραία», που σημαίνει «παρά το όρος», από σλαβικά φύλα που κατήλθαν στην περιοχή τον 6ο αιώνα.
Πηγή: Ζαγοροχώρια