Εθνικό Πάρκο Ροδόπης ή… αλλιώς ο παράδεισος της φύσης επί γης! Ενα καταφύγιο ζωής για εκατοντάδες ζωντανούς οργανισμούς κάθε είδους, σ’ ένα περιβάλλον που τελεί υπό καθεστώς προστασίας από το 2002, όταν και χαρακτηρίστηκε ως Εθνικό Πάρκο.

Συνολικά στο Εθνικό Πάρκο της Ροδόπης επιβιώνουν σήμερα 180 είδη πεταλούδων,206 είδη πουλιών, 61 είδη θηλαστικών, 13 είδη αμφιβίων, 20 είδη ψαριών και 26 είδη ερπετών.

Το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης (ΕΠΟΡ) περιλαμβάνει το κεντρικό και δυτικό τμήμα του ορεινού συγκροτήματος της Ροδόπης, από τις βορειοανατολικές πλαγιές του όρους Φαλακρού και εν συνεχεία βορείως τού ποταμού Νέστου μέχρι τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και την ορεινή περιοχή της Ξάνθης.

Η Προστατευόμενη Περιοχή Οροσειράς Ροδόπης η οποία θεσμοθετήθηκε με το Ν. 3044/2002, χαρακτηρίστηκε ως Εθνικό Πάρκο με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 40379/01-10-2009 (ΦΕΚ 445 Δ΄/02-10-2009).

Το ΕΠΟΡ ταυτίζεται με την περιοχή χωρικής αρμοδιότητας του Φορέα Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης, όπως αυτή καθορίστηκε με το Ν. 3044/2002, με συνολική έκταση 1.731.150 στρεμμάτων.

Η οροσειρά της Ροδόπης συνθέτει ένα πολύτιμο μωσαϊκό οικοσυστημάτων της Βαλκανικής χερσονήσου και αποτελεί μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες οικολογικά περιοχές της Ευρώπης, εξαιτίας της μεγάλης βιοποικιλότητας που παρουσιάζει (σχεδόν το 60% των ειδών που απαντώνται σε όλη την Ευρώπη υπάρχουν εδώ).

Σε αυτό συνετέλεσε η γεωγραφική της θέση (σημείο συνάντησης της βαλκανικής, ιρανοκασπικής και μεσογειακής χλωρίδας και πανίδας), η γεωλογική σύσταση και γεωμορφολογία της, καθώς και το γεγονός ότι δεν καλύφθηκε από παγετώνες την τελευταία εποχή των παγετώνων.

Ως αποτέλεσμα, πολλά είδη της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης βρήκαν καταφύγιο στη Ροδόπη, ο ορεινός όγκος της οποίας σηματοδοτεί το νοτιότερο όριο της εξάπλωσής τους.

Το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης φιλοξενεί τα εκτενέστερα και παραγωγικότερα δάση της Ελλάδας και ορισμένα από τα λιγότερο αλλοιωμένα φυσικά οικοσυστήματα της Ευρώπης, ενώ παρέχει καταφύγιο σε μεγάλο αριθμό ζώων τα οποία χρήζουν ειδικής διαχείρισης λόγω της ιδιαιτερότητας τους, όπως η Καφέ Αρκούδα (Ursus arctos L.), το Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra ssp. balcanica L.), ο Αγριόκουρκος (Tetrao urogallus L. – Εικ. 1 ), η Αγριόκοτα (Tetrastes bonasia L.) κα.

Χλωρίδα

Το γεγονός ότι η περιοχή της Ροδόπης δεν «πάγωσε» την περίοδο των παγετώνων κατά την Πλειστόκαινο περίοδο την καθιστά ένα βοτανικό παράδεισο από άποψη ποικιλότητας ειδών. Σχεδόν το 60% των ειδών της χλωρίδας της Ευρώπης απαντάται στη Ροδόπη.

Αποτελεί καταφύγιο για 211 σπάνια ή απειλούμενα είδη. Δεκαπέντε από αυτά είναι λείψανα της τριτογενούς εποχής, της εποχής των παγετώνων, 90 είναι ενδημικά των Βαλκανίων.

Συνολικά εκτιμάται ότι ο αριθμός των φυτικών ειδών και υποειδών υπερβαίνει τις 1000 ταξινομικές μονάδες (1115 καταγεγραμμένα taxa, από τα οποία 827 είναι είδη και 288 υποείδη). (Πηγή: Ε.Π.Μ. Οροσειράς Ροδόπης).

Οι κυριότερες ζώνες βλάστησης με τα επιμέρους δασικά οικοσυστήματα που υπάρχουν στον ελλαδικό χώρο απαντώνται συγκεντρωμένες στην περιοχή αυτή και συγκεκριμένα είναι:

Παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης ή ζώνη των φυλλοβόλων δρυών: αποτελεί μεγάλο ποσοστό των δασών της περιοχής. Συγκροτείται κυρίως από τα οικοσυστήματα της δρυός. Στη ζώνη αυτή συμμετέχουν ακόμη οικοσυστήματα αείφυλλων και φυλλοβόλων πλατύφυλλων (καστανιά, γαύρος, πουρνάρι κ.α.).

Ζώνη Οξιάς- Ελάτης και Ορεινών Παραμεσόγειων Κωνοφόρων: αντιπροσωπεύεται από τα οικοσυστήματα της οξιάς και της μαύρης Πεύκης

Ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων: με κύρια είδη τη δασική Πεύκη, την ερυθρελάτη καθώς και τη σημύδα από τα πλατύφυλλα. Καταλαμβάνει το 17,5% των δασών της περιοχής.

Υπαλπική – Αλπική: βρίσκεται πάνω από τα δενδροόρια, τα όποια στον Ελληνικό χώρο είναι συνήθως ανθρωπογενή.
Αποτελείται από λιβάδια, κυρίως από ποώδη βλάστηση με σποραδική παρουσία χαμηλών θάμνων.

Θηλαστικά

Στα δάση της περιοχής διαβιούν πληθυσμοί μεγάλου αριθμού σπάνιων, και μη, ειδών θηλαστικών, η παρουσία των οποίων είχε ως αποτέλεσμα την ένταξη εκτεταμένων περιοχών στο Δίκτυο Natura 2000 και τη θεσμοθέτηση της περιοχής συνολικά ως προστατευόμενη.

Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα, στην περιοχή απαντώνται πενήντα επτά (57) είδη θηλαστικών, δέκα τέσσερα (14) εκ των οποίων περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Στην περιοχή εντός του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης διαβιεί ένας μικρός πληθυσμός καφέ αρκούδας, ένα σπάνιο είδος που αποτελεί είδος προτεραιότητας σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία, Κινδυνεύον σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ειδών και ένα από τα μεγαλύτερα σε μέγεθος σαρκοφάγα που υπάρχουν.

Άλλο χαρακτηριστικό είδος της περιοχής είναι το αγριόγιδο, που ζει διάσπαρτα στις απόκρημνες βραχοπλαγιές της Ροδόπης, με τον μεγαλύτερο πληθυσμό εντοπισμένο κυρίως στην περιοχή του Παρθένου Δάσους Φρακτού.

Στο ΕΠΟΡ συναντάται επίσης ο μοναδικός φυσικός πληθυσμός κόκκινου ελαφιού στην Ελλάδα (20-30 άτομα), καθώς και άλλα προστατευόμενα είδη, όπως η βίδρα και πολλά είδη νυχτερίδων με σημαντικότερα τα είδη μυώτις του Daubenton, μεγάλος νυκτοβάτης και ποδαρομυωτίδα.

Άλλα σημαντικά είδη που διαβιούν μέσα στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης είναι ο λύκος, το ζαρκάδι, ο αγριόχοιρος, η αγριόγατα, ο σκίουρος, κα.

Ορνιθοπανίδα

Το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης χαρακτηρίζεται από πλούσια ορνιθοπανίδα συγκεκριμένα έχουν καταγραφεί 139 είδη. Ημερόβια αλλά και νυκτόβια αρπακτικά είδη όπως ο Χρυσαετός (Aguila chrysaetos L.), ο Σταυραετός (Hieraaetus pennatus Gmelin), ο Πετρίτης (Falco peregrinus Tunstall), ο Μπούφος (Bubo bubo L.) και το Χαροπούλι (Aegolius funereus L.) έχουν καταγραφεί στην περιοχή καθώς και το σύνολο σχεδόν των Δρυοκολαπτών (οικ. Picidae) (Εικ. 1 και 2).

Πάνω από όλα όμως η περιοχή είναι γνωστή κυρίως ως χώρος αναπαραγωγής του Αγριόκουρκου (Tetrao urogallus L.) και της Αγριόκοτας (Tetrastes bonasia L.) και ένα από τα ελάχιστα μέρη στην Ελλάδα όπου απαντώνται και τα δύο είδη τετραονιδών (ΠΗΓΗ: ΥΠΕΧΩΔΕ, Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας. Φάκελος περιοχής GR 1140008 Κεντρική Ροδόπη και κοιλάδα Νέστου).

Ο αγριόκουρκος είναι βιοενδείκτης πλούσιων οικολογικά δασών και η παρουσία του υποδεικνύει τον ψυχρόβιο χαρακτήρα των δασών της περιοχής, η οποία αποτελεί το νοτιότερο άκρο της Ευρωπαϊκής του κατανομής. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Δικτύου NATURA 2000 (http://natura2000.eea.europa.eu/#) στις δύο Ζώνες Ειδικής Προστασίας της περιοχής απαντώνται 64 είδη του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ (παλιότερα οδηγία 79/409/ΕΟΚ), τα 26 από τα οποία είναι αποδημητικά.

Ιχθυοπανίδα

Στα ποτάμια, στα ρέματα και στις τεχνητές λίμνες του ΕΠΟΡ απαντώνται 11 αυτόχθονα είδη ιχθυοπανίδας και 9 εισαγόμενα*.

Τα περισσότερα αυτόχθονα είδη ανήκουν στην οικογένεια των κυπρινοειδών. Στα ρέοντα ύδατα κυριαρχεί το Τυλινάρι (Squalius orpheus Kottelat & Economidis) και η Μπριάνα (Barbus strumicae Karaman).

Στις λίμνες κυριαρχεί το Τσιρώνι (Alburnoides strymonicus Chichkoff) και η Πέρκα (Perca fluviatilis L.), είδη τα οποία εγκαταστάθηκαν σταδιακά στους ταμιευτήρες με την αλλαγή του ποτάμιου περιβάλλοντος σε λιμναίο.

Στην περιοχή απαντάται και η Άγρια Πέστροφα (Salmo macedonicus Karaman, syn. Salmo macrostigma Duméril), η οποία χρήζει προστασίας καθώς αποτελεί είδος ευρύτερα ενδημικό και ανήκει στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Αμφίβια – Ερπετά

Η περιοχή της οροσειράς Ροδόπης με τα πλούσια νερά και τις εκτεταμένες μεσαίες υψομετρικές ζώνες ευνοεί την ανάπτυξη μεγάλης ποικιλίας ειδών αμφιβίων και ερπετών.

Στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης εντοπίζονται πολλά είδη αμφιβίων, ουροδηλή και άνουρα. Αυτό οφείλεται στην έντονη παρουσία του υδάτινου στοιχείου και την μικρή ένταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Τα σημαντικότερα ενδιαιτήματα για τα αμφίβια στην περιοχή είναι τα λιβάδια χωρίς μεγάλη κλίση που διαρρέονται από ποταμούς. Οι νερόλακκοι και οι διαπλατύνσεις των ποταμών και των ρυακιών αποτελούν τα σημαντικότερα σημεία αναπαραγωγής για τα περισσότερα είδη από αυτά.

Εντός της περιοχής του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης έχουν καταγραφεί 14 είδη αμφιβίων, δύο (2) εκ των οποίων, η μπομπίνα (Bombina variegata) και ο βαλκανικός χτενοτρίτωνας (Triturus ivanbureschi) περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Το αφθονότερο είδος στην περιοχή είναι ο βουνοβάτραχος (Rana temporaria), ενώ το είδος με την πιο ευρεία εξάπλωση είναι η σαλαμάνδρα (Salamandra salamandra). Ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, ο αλπικός τρίτωνας (Ichthyosaura alpestris) που έχει καταγραφεί σε ελάχιστα σημεία εντός του ΕΠΟΡ.

Παράλληλα, η περιοχή του Εθνικού Πάρκου διαθέτει μια πλούσια και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ερπετοπανίδα. Στο γεγονός αυτό συντείνουν τόσο η εδαφική ποικιλομορφία της περιοχής όσο και το μωσαϊκό βλάστησης που επικρατεί σε αυτή.

Από τα ερπετά, ενδιαφέρον έχει η παρουσία των βορειοευρωπαϊκών ειδών, της αμμόσαυρας (Lacerta agilis) και της αλπικής οχιάς (Vipera berus) τα οποία βρίσκονται στα νοτιότερα όρια της εξάπλωσης τους στην Ευρώπη. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η πρώτη καταγραφή για την Ελλάδα εντός του Εθνικού Πάρκου, της ζωοτόκου σαύρας (Zootoca vivipara) που μέχρι πρότινως το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης της εντοπίζοταν στην Βουλγαρία.

Άλλα σημαντικά είδη ερπετών εντός του ΕΠΟΡ είναι τα τέσσερα είδη χελώνας, οι δύο νεροχελώνες, βαλτοχελώνα (Emys orbicularis) και ποταμοχελώνα (Mauremys rivulata) και οι δύο χερσαίες χελώνες, η μεσογειακή χελώνα (Testudo hermanni) και η ελληνική χελώνα (Testudo graeca) τα οποία περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ και IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Επίσης στο ΕΠΟΡ μπορεί να συναντήσει κανείς πολλά είδη φιδιών, όπως ο λαφιάτης (Elaphe quatuorlineata), το σπιτόφιδο (Zamenis situla), κα.

Ασπόνδυλα

Τα Ασπόνδυλα αποτελούν τη μεγαλύτερη ζωική ομάδα με πάνω από 1.000.000 είδη παγκοσμίως. Ο αριθμός των ειδών Ασπονδύλων που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα είναι περίπου 27.000, από τα οποία περίπου 4.000 είναι ενδημικά, δηλαδή υπάρχουν μόνο στην Ελλάδα, ενώ υπολογίζεται ότι πρέπει να υπάρχουν ακόμη είδη που δεν έχουν εντοπιστεί.

Το όνομά τους οφείλεται στην έλλειψη νωτιαίας χορδής ή σπονδυλικής στήλης. Ένα βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία.

Μια από τις πιο πολυάριθμες σε είδη συνομοταξίες των Ασπονδύλων είναι τα Μαλάκια (πχ σαλιγκάρια), με πολυπληθέστερη συνομοταξία εκείνη των Αρθροπόδων, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η ύπαρξη αρθρώσεων στα πόδια. Στα Αρθρόποδα ανήκουν πολλές ομοταξίες όπως οι Αραχνίδες (π.χ. αράχνες, σκορπιοί, ακάρεα), τα Καρκινοειδή (π.χ. καβούρια, γαρίδες), τα Μυριάποδα (π.χ. σαρανταποδαρούσες), τα Έντομα, κλπ.

Από τις ομοταξίες αυτές των Αρθροπόδων, τα Έντομα είναι η πιο ποικίλη και πιο πολυάριθμη στο ζωικό βασίλειο, με 1,1 εκατομμύριο καταγεγραμμένα είδη μέχρι σήμερα. Το σώμα τους αποτελείται από τρία τμήματα (κεφάλι, θώρακα και κοιλία) και χαρακτηρίζονται από τρεις βασικές διαφοροποιήσεις: α) έχουν εξώγναθα στοματικά εξαρτήματα, β) φέρουντρία ζεύγη ποδιών και γ) έχουν συνήθως δύο ζεύγη πτερύγων στη θωρακική περιοχή του σώματος, αν και ορισμένα έχουν ένα ζεύγος ή κανένα.

Μερικές από τις πιο μεγάλες τάξεις στην ομοταξία των Εντόμων είναι τα Υμενόπτερα (π.χ. σφήκες, μέλισσες, μυρμήγκια), τα Κολεόπτερα (π.χ. σκαθάρια), τα Δίπτερα (π.χ. μύγες, κουνούπια) και τα Λεπιδόπτερα (π.χ. πεταλούδες, νυχτοπεταλούδες).

Τα Λεπιδόπτερα φέρουν μεμβρανώδη φτερά που καλύπτονται από αλληλεπικαλυπτόμενα λέπια, στα οποία οφείλουν και το όνομά τους. Έχουν δύο ζεύγη πτερύγων, που ποικίλουν σε μέγεθος, σχήμα και χρώμα και διαθέτουν στοματικά εξαρτήματα με τη μορφή μυζητικού σωλήνα, κοινώς προβοσκίδα.

Η Οροσειρά της Ροδόπης αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους βιότοπους της Ελλάδας για τα Λεπιδόπτερα. Συγκεκριμένα, στο ΕΠΟΡ απαντώνται περίπου 180 είδη Λεπιδόπτερων, από τα 235 που έχουν καταγραφεί στον ελληνικό χώρο. Πολλά από αυτά απαντώνται μόνο στην Οροσειρά της Ροδόπης και το όρος Φαλακρό, και κάποια αναφέρονται στο Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων ζώων της Ελλάδας.

Πληροφορίες από την επίσημη ιστοσελίδα του Εθνικού Πάρκου Ροδόπης: www.fdor.gr